|
|
|
|
PIVA
Piva se, u pisanim dokumentima, prvi put pominje u Ljetopisu popa
Dukljanina, za koji većina istoričara smatra da potiče iz dvanaestog
vijeka.
Piva je predio u sjeverozapadnom dijelu Crne Gore u slivu Pive, Tare i
Komarnice, između planina Durmitora, Maglića, Vlasulje, Golije i Vojnika.
To je ovalna (elipsasta) udolina, čija duža osa (oko 55 km) ima pravac
jug - sjever: Brezna - Šćepan Polje, a kraća (oko 30 km) zapad - istok:
Vlasulja - Prutaš. Pripada zoni karsnih oblasti. Područje na desnoj
strani Komarnice i Pive je bezvodno, dok su sela u njenom jugozapadnom
dijelu, prema Gacku, bogata izvorima.
Kroz Pivu protiču rijeke Komarnica, Piva i Vrbnica, dok je pogranična
rijeka Tara. Komarnica dolazi iz Drobnjaka, od Poljane komarske gdje joj
je izvor. Piva izvire iz dva jaka izvora-oka (Velikog i Malog) nedaleko
od mjesta gdje je podignut Pivski manastir, ispod zaseoka Sinjca. Od
izvora do Sastavaka, gdje se spaja sa Komarnicom (oko 2 km), teče kao
Sinjac, a od Sastavaka pa dalje (32,5 km) kao Piva. Piva se u Šćepan
Polju sastaje sa Tarom i prave Drinu. Kanjoni tih rijeka su vrlo duboki
i nerijetko uklesani u stenoviti teren, tako da predstavljaju prirodnu
atrakciju svjetskog značaja. Tara je čak upisana i u spisak prirodnih
retkosti Uneska. Dobar dio kanjona Pive i Komarnice potopljen je
akumulacijom Pivskog jezera, formiranom 1975. godine, nakon podizanja
lučne brane (220 m) u kanjonu Pive ispod sela Mratinja. Na području Pive
ima i nekoliko jezera: Trnovačko, Stabanjska i Škrčko, koje turisti rado
posjećuju, kao što rado splavare Tarom.
Klima je u Pivi kontinentalna, u Župi je znatno blaža nego u Planini
pivskoj. Formiranjem vještačkog jezera znatno je izmijenjen izgled,
dijelom i klimatske karakteristike Pive.
Kroz Pivu prolazi magistralni put Nikšić – Sarajevo, koji predstavlja
najznačajniju saobraćajnicu i vezu Pive sa svijetom. Osim ovoga,
izgrađeno je više lokalnih puteva, koja povezuju skoro sva pivska sela.
Iako je relativno mala, Piva ima bogatu i dosta osobenu istoriju.
Naseobine su ovdje postojale još u paleolitu. Sedamdesetih godina
prošlog vijeka arheološki je istraživana pećina Odmut, na ušću Vrbnice u
Pivu. Tu je otkriveno osam kulturnih slojeva praistorijskog čovjeka.
Najdonji je, kako se pretpostavlja, nastao šest hiljada godina prije
nove ere. Tu su pronađeni i predmeti od kosti i jelenskih rogova sa
dobro očuvanim tragovima umjetničkog oblikovanja. Pored Crvene stijene u
Banjanima, ovo je najstarije otkriveno ljudsko stanište u Crnoj Gori sa
tragovima drevne umjetnosti.
Ne zna se tačno kada je slovenski živalj naselio uvale oko pivskih
rijeka, ali se misli da je to bilo u sedmom i osmom vijeku. U doba
države Duklje, Piva je krajem X vijeka činila jednu od njenih župa.
Padom Duklje pod Rašku, u XII vijeku, Piva je ušla u sastav države
srpskog vladara Stefana Nemanje. Nakon raspada velikog srpskog carstva u
drugoj polovini XIV vijeka, Piva prvo ulazi u sastav Bosanske države, a
zatim novoformirane Hercegovine. U doba Hercega Stjepana, početkom XV
vijeka, Piva doživljava znatan ekonomski i kulturni razvoj. Tada je i
prestonica Hercegovine bila u Pivi, u gradu Sokolu, iznad sastavaka
rijeka Pive i Tare.
U doba Turaka, Piva je uspjela da u znatnoj mjeri očuva plemensku
autonomiju. Turci nijesu imali pravo da po Pivi uspostavljaju svoj
feudalni sistem. Stanovništvo Pive je za sve to vrijeme ostalo u statusu
slobodnih seljaka. Plemenskog starješinu, vojvodu, koga je birao
opšteplemenski zbor, potvrđivao je sam turski sultan posebnim ukazom –
fermanom. I sela su takođe imala organe lokalne samouprave – seoske
zborove i knezove. Poreske obaveze prema turskim vlastima bile su znatno
lakše nego u ostalim krajevima pod turskom okupacijom. I pored toga,
pohare pivskog stanovništva od strane Turaka nijesu bile rijetkost.
Stoga su se Pivljani, sa ostalim hercegovačkim plemenima, često dizali
na oružje, osobito u doba Kandijskog i Morejskog rata (XVII vijek). Iz
toga vremena potiče i najpoznatija istorijska ličnost Pive – Bajo (Nikolić)
Pivljanin, u narodnom predanju poznat kao Bajo Pivljanin. Učestvovao je
u mnogim ratovima protiv Turaka na strani Venecije, kao slavom ovjenčani
uskok i četovođa. Poginuo je 1685. godine braneći od Turaka Cetinje, a
njegovu herojsku smrt opjevao je Njegoš:
Soko Bajo su trides' zmajeva,
Mrijet neće dok svijeta traje.
Oslobodilačkim ratovima (1876-1878), Piva se oslobađa turske vlasti. Od
Berlinskog kongresa 1878. godine ulazi u sastav Crne Gore. Danas Piva
čini jednu od ukupno 21 crnogorske opštine, opštinu Plužine.
Pivski manastir i ostali spomenici
Pivski manastir sa crkvom Uspenja Bogorodice je najmonumentalniji hram
nastao u doba turske dominacije u nas. Crkva Uspenja Bogorodice
podignuta je zaslugom hercegovačkog mitropolita, potom patrijarha
srpskog, Savatija 1573 - 1586. godine, o čemu podrobno govori natpis nad
glavnim vratima naosa, i to na mjestu ranijeg hrama. Razlog tome je što
su Turci fermanom zabranjivali podizanje novih crkava, ali su
dozvoljavali obnovu postojećih. Ovaj uslov je često korišćen da se
izgrade novi hramovi, veći od starih, što je slučaj i sa Pivskim
manastirom. Od svog osnivanja Manastir je bio važan vjerski i kulturni
centar Pive i stare Hercegovine, čije starjenšinstvo je stalno hrabrilo
i podržavalo borbu za oslobođenje od Turaka. Stoga je Manastir doživio
više turskih zuluma. Zadnji veliki požar koji ga je jako oštetio bio je
1795. godine.
Prilikom izgradnje HE "Piva" i stvaranja akumulacionog jezera, Pivski
manastir je morao biti izmješten na udaljenost od 2 km, u zaselak Sinjac.
Poduhvat je bio izuzetno složen, s obzirom na to da je riječ o
monumentalnom hramu, čija je unutrašnjost islikana sa oko 1260 m2
živopisa. Nakon obimnih stručnih istraživanja skinute su freske, crkva
je demontirana, prenesena na novu lokaciju i ponovo ozidana istim
kamenim materijalom i redosljedom,uz konstruktivna ojačanja. Nakon ovih
radova, na zidove i svodove crkve iznova je vraćen živopis. Radovi su
trajali punih 12 godina ( 1969-1982).
Riznica Pivskog manastira je jedna od najbogatijih u Crnoj Gori.
Sastavljena je od dragocjenih zbirki starih rukopisnih i štampanih
knjiga, metalnih obrednih predmeta, zavjetnih darova, tekstila i ikona,
koje su naslikali čuveni majstori iz toga doba Longin, Kozma i drugi.
U skrovitim i šumovitim rječnim uvalama, ali i po izdignutim površima je
mnoštvo i drugih spomenika kulture. Među starim crkvama najznačajnija je
ona u selu Orahu, potom obnovljeni prestoni manastir Sv. Jovana
Krstitelja iz doba Hercega Stjepana u Zagrađu iznad Šćepan Polja.
Otkriveni su i ostaci monumentalnog manastira Sv. mučenika Stefana,
takođe na Šćepan Polju. Postoje ostaci više starih srednjovjekovnih
gradova i utvrda, kao što su grad Soko, prestonica Hercega Stjepana,
iznad Šćepan Polja, Tabangrad u selu Stabnima, Vranjača ispod Goranska.
Širom Pive očuvane su čitave nekropole srednjovjekovnih nadgrobnih
spomenika – stećaka. Po nekim selima primjećuju se i stare ilirske
nadgrobne humke – gomile, ali one još nijesu arheološki istraživane.
* * *
Piva, sa svojim riječnim kanjonima, klisurama i planinama, raznovrsnom
listopadnom i četinarskom šumom, endemskim i ljekovitim biljem i šumskim
plodovima, čini jedinstvenu i atraktivnu prirodnu cjelinu. Rijeke i
jezera Pive su naseljene ribom (pastrmka, lipljen, mladica), pogodnom za
sportski ribolov. Lovci u Pivi mogu da budu zadovoljni brojnom divljači,
kao što su: srne, divokoze, zečeve, medvjede, kune, vidre, lisice,
vukove, jarebice, tetrijebe... Na mnogim katunima tokom ljeta pasu stada
ovaca i krava, od čijeg se mlijeka spravljaju izvanredni autohtoni
mlječni proizvodi: pivski skorup i posni tvrdi sir (prljo), punomasni i
meki sir, kiselo mlijeko, grušavina (jardum)... Poznata je i pivska
jagnjetina i sušena ovčetina i govedina.
Pivljani se tradicionalno okupljaju u određene vjerske praznike: 2.
avgusta (Ilin dan) na Trsi i Muratovici; 28. avgusta (Velika Gospojina)
kod Pivskog manastira; 11. septembra (Jovanjdan) u Borkovićima i 21.
septembra (Mala Gospojina) u Orahu. Na ovim svečanostima – vašarima
zabava omladine je zasnovana na izvornom fokloru (pjesmama i igrama),
sportskom nadmetanju i običajima.
Na izvoru Pive, a potom kod preseljenog Pivskog manastira i u Plužinama,
u julu, održavaju se tradicionalni književni susreti pod nazivom
''Pjesnička riječ na izvoru Pive''.
Piva je, sa svojim prirodnim ljepotama, bogatstvom kulturnog i etno
nasljeđa i izvanrednom i atraktivnom florom i faunom, raj za turiste i
sportske lovce i ribolovce. |
|
|
|
